ДІЯЛЬНІСТЬ НАУКОВИХ НУМІЗМАТИЧНИХ ОСЕРЕДКІВ НА ТЕРЕНАХ УКРАЇНИ (кін. ХІХ – пер. третини ХХ ст.)

Natalia TURMYS

Анотація


У статті висвітлюється широкий спектр питань пов’язаний з розвитком нумізматики на теренах України наприкінці ХІХ – у першій третині ХХ ст. Проаналізовано процес формування нумізматичних колекцій, етапи становлення нумізматики як наукової дисципліни й розкрито внесок В. Антоновича, Р. Шерцля, І. Ступницького, В. Юргевича, Ю. Сецінського, М. Біляшівського, Д. Багалія, В. Данилевича, В. Ляскоронського, В. Шугаївського в окреслення кола дослідницьких проблем та методологію досліджень. Особливу увагу приділено ролі університетських мюнцкабінетів, де здійснювалися наукові студії, а також впливу культурно-просвітницького руху на створення громадських музеїв і популяризацію нумізматики. Охарактеризовано вплив Першої світової війни та Національної революції 1917–1921 рр. на стан музейних зібрань і нумізматичних досліджень. Проаналізовано зміну в підходах до нумізматичних студій у міжвоєнний період, що проявилося у виразному зміщенні центру наукових досліджень з університетських осередків до музейних установ. У радянській Україні це було зумовлено демонтажем більшовицьким режимом класичної університетської системи, а в Західній Україні – відсутністю відповідних фахівців у Львівському та Чернівецькому університетах. У досліджені також закцентовано увагу на актуальності збереження нумізматичних колекцій як важливої складової історичної пам’яті.

Ключові слова: осередок, монета, скарб, нумізматика, колекціонування, грошовий обіг, фонд, збірка, університет, мюнцкабінет, музей, нумізматичне товариство.


Посилання


REFERENCES

Antonovich, Vladimir. Arheologicheskaya karta Kievskoj gubernii. Moskva: tip. Volchanova, 1895, 20. (in Russian)

Antonovich, Vladimir. “Arheologicheskaya karta Volynskoj gubernii”, Trudy XI Arheologicheskogo sezda, T. I, 1901: 1–133. (in Russian)

Antonovich, Vladimir. “Numizmaticheskij kabinet”, Zapiski ob uchebnyh i uchebno-vspomogatelnyh uchrezhdeniyah Universiteta sv. Vladimira, Kiev: [b. i.], 1884: 49–59. (in Russian)

Antonovich, Vladimir. “O novonajdenyh serebryanyh monetah s imenem Vladimira”, Trudy III Arheologicheskogo sezda, T. II, 1878: 151–157. (in Russian)

Bagalej, Dmitrij. “Mints-kabinet”, Opyt istorii Harkovskogo universiteta (po neizdannym materialam), T. 3, 1898: 437–447. (in Russian)

Bahalii, Dmytro. “Zapysky pro naukovi pratsi Mykoly Biliashivskoho”, Zapysky istoryko-filolohichnoho viddilu Ukrainskoi akademii nauk. Kn. IХ, 1926: 1–10. (in Ukrainian)

Berkovskyi, Vladyslav. “Dzherela do istorii Odeskoho istoryko-arkheolohichnoho muzeiu periodu 1920-kh rr. v fondakh TsDAVO Ukrainy”, Visnyk Odeskoho Istoryko-Kraieznavchoho Muzeiu, Vyp. 8, dostup otrymano 22.06.2025, https://history.odessa.ua/publication8/stat10.htm (in Ukrainian)

Biliashivskyi, Mykola. Nashi natsionalni skarby, Kyiv: Shliakh, 1918, 150. (in Ukrainian)

Danilevich, Vasilij. “Karta monetnyh kladov i nahodok edinichnyh monet Harkovskoj gubernii”, Trudy XII Arheologicheskogo sezda, T. I, 1905: 374–410. (in Russian)

Danilevich, Vasilij. Materialy k numizmaticheskoj bibliografii, Kharkov: Pechatnoe delo, 1905, 14. (in Russian)

Danilevich, Vasilij. “Monetnye klady Ekaterinoslavskoj gubernii”, Sbornik statej Ekaterinoslavskogo nauchnogo obshestva po izucheniyu kraya. Ekaterinoslav, 1905: 302–313. (in Russian)

Danilevich, Vasilij. “Monetnye klady Kievskoj gubernii do pervoj chetverti XV vv.”, Trudy IX Arheologicheskogo sezda, T. I, 1895: 260–264. (in Russian)

Do problem formuvannia kultovoi kolektsii muzeiu D. I. Yavornytskoho, dostup otrymano 21.06.2025 r., https://www.museum.dp.ua/uk/cult_collection/ (in Ukrainian)

Dovidnyk-putivnyk Muzei Dnipropetrovskoi oblasti, Dnipropetrovsk: ART-PRES, 2006, 56. (in Ukrainian)

Druh, Olha. “Kyivskyi kolektsioner Mykola Leopardov (1820–1895 rr.)”, Numizmatyka i falerystyka, №1, 2005, dostup otrymano 21.06.2025 r., https://chtyvo.org.ua/authors/Druh_Olha/Kyivskyi_kolektsioner_Mykola_Leopardov_1820_1895/ (in Ukrainian)

Gassauer, Rudolf. “Der gegenwartige Stand der moldauischen Münzkunde”, Archiv für Landeskunde der Bukovina, №l, 1930: 26–43. (in German)

Goshkevich, Viktor. Klady i drevnosti Hersonskoj gubernii, Kherson: tip.“Yuga”, 1903, 176. (in Russian)

Haiduk, Yuliia, Skybitska, Tetiana. “Rozvytok muzeinoi spravy na Podilli: zahalnyi ohliad (kinets ХIХ – persha chvert ХХ st.)”, Muzeina sprava na Podilli: istoriia ta suchasnist: zb. nauk. pr. za pidsumkamy vseukr. nauk.- prakt. konf., m. Kamianets-Podilskyi, 15 travnia 2015 r., Kamianets-Podilskyi: Medobory-2006, 16–18. (in Ukrainian)

Harbuz, Borys. “Numizmatychna kolektsiia Natsionalnoho muzeiu istorii Ukrainy”, Visnyk natsionalnoho banku Ukrainy, No. 3, (1996): 84–90. (in Ukrainian)

Hudyma, Vadym, Starenkyi, Ihor. “Muzei Kamianets-Podilskoho v period Ukrainskoi revoliutsii 1917–1920 rr.”, Muzeina sprava na Podilli: istoriia ta suchasnist, Kamianets-Podilskyi: Medobory-2006, 2015, 23–26. (in Ukrainian)

Istoriia Natsionalnoi Akademii nauk Ukrainy 1918–1933: Naukovo-dovidkovyi aparat, Kyiv: NBUV, 2002, 448. (in Ukrainian)

Kaindl, Raіmund. Kurze Landeskunde der Bukowina, Czernowitz: Pardini, 1895, 55. (in German)

Kalugin, Oleg, Myzgin, Kyrylo. “Zbiór numizmatyczny Uniwersytetu Charkowskiego: krótkie wprowadzenie do historii strat Utracone kolekcje numizmatyczne”, Studia i materiały z Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej “Utracone kolekcje numizmatyczne” 6–7 grudnia 2018 r., 2019, 43–59. (in Polish)

Khromova, Iryna. “Numizmatyka u zakladakh vyshchoi osvity Ukrainy: doslidzhennia istorii stanovlennia navchalnoi dystsypliny”, Istoriohrafichni doslidzhennia v Ukraini, Vyp. 30, 2019: 362–385. (in Ukrainian)

K. K. Franz-Josephs-Universität in Czernowitz im ersten Vierteljahrhundert ihres Bestandes, Czernowitz: Bukowinaer Vereinsdruckerei, 1900, 270. (in German)

Kot, Serhii. Povernennia ta restytutsiia kulturnykh tsinnostei u kulturnomu ta politychnomu zhytti Ukrainy (ХХ – poch. ХХI st.), Kyiv: Instytut istorii NAN Ukrainy, 2020, 1019. (in Ukrainian)

Kovrizhnykh, Oleksand. Numizmatychna nauka v Kharkivskomu universyteti (ХIХ – poch. ХХ st.), Dys. na zdob. vchen. stup. kand istor. nauk: 07.00.06, Dnipropetrovsk, 2012, 279. (in Ukrainian)

Kovrizhnykh, Oleksandr. “O. P. Zernin i mints-kabinet Kharkivskoho imperatorskoho universytetu v 1849–1864 rr.”, Kraieznavstvo, No.1–4, 2006: 128–132. (in Ukrainian)

Kovrizhnykh, Oleksandr. “Kharkivskyi period naukovoi diialnosti numizmata V. Yu. Danylevycha”, Slobozhanske kulturne nadbannia: zbirnyk statei molodykh uchenykh, Vyp. 1, 2008, 209–216. (in Ukrainian)

Ławrecki, Roman, Szust, Roman. “Nauki pomocnicze historii 1918–1939”, Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie (do 1939 roku) Red J. Maternicki, J. Pisuliǹka, L. Zaszkilniak, Rzeszów, W-wo Rzeszówskiego Uniwersytetu, 2016, 383–396. (in Polish)

Lіaskoronskij, Vasilij. “Rimskaya moneta v predelah Yuzhnoj Rusi kak istoricheskij istochnik dlya drevnejshego perioda russkoj istorii”, Izvestiya Istoriko-filologicheskogo instituta knyazya Bezborodko v Nezhine, T. ХХХІІІ, 1920: 3–16. (in Russian)

Liaskoronskyi, Vasyl. “Mykola “Biliashivskyi yak numizmat””, Zapysky istoryko-filolohichnoho viddilu Ukrainskoi akademii nauk. Kn. IХ, 1926: 33–37. (in Ukrainian)

Mankovska, Ruslana. Muzeinytstvo v Ukraini: pytannia teorii i praktyky (1917 r.–cherven 1941 r.), Avtoref. dys. kand. istor. nauk: 07.00.08, Kyiv, 1997, 21. (in Ukrainian)

Markevich, Aleksej. Dvadcatipyatiletie Imperatorskogo Novorossijskogo universiteta: istoricheskaya zapiska ekstra-ord. professora A. I. Markevicha. Akademicheskie spiski, Odessa: Ekonomicheskaya tipografiya, 1890, 734. (in Russian)

Melnyk-Antonovych, Kateryna. “Vasyl Hryhorovych Liaskoronskyi (Nekroloh)”, Zapysky istoryko-filolohichnoho viddilu Ukrainskoi akademii nauk, Kn. ХХІV, 1929: 367–387. (in Ukrainian)

Mękicki, Rudolf. “Mennica lwowska w latach 1656–1657”, Studia Lwowskie, 1932: 271–289. (in Polish)

Mękicki, Rudolf. Pieniądz Polski Dawniej i Dziś, Lwów, 1934, 51 +4 tab (in Polish)

Muravska, Svitlana. Muzeini zaklady u systemi vyshchoi osvity Zakhidnoi Ukrainy na tli svitovykh tendentsii, Lviv: Kompaniia “Manuskrypt”, 2018, 244. (in Ukrainian)

Nesterenko, Valerii. “Represovani kerivnyky Kamianets-Podilskoho muzeiu”, Muzeina sprava na Podilli: istoriia ta suchasnist, Kamianets-Podilskyi: Medobory-2006, 2015, 26–29. (in Ukrainian)

Nestulia, Oleksii. Bilia vytokiv derzhavnoi systemy okhorony pamiatok kultury v Ukraini, (Doba Tsentralnoi Rady, hetmanshchyny, Dyrektorii), Kyiv: In-t istorii Ukrainy NANU, 1994, 239. (in Ukrainian)

Nestulia, Oleksii. “Eksport muzeinykh tsinnostei Ukrainy v 1928–1929 rr.”, Istoriia Ukrainy. Malovidomi imena, podii, fakty (Zbirnyk statei), Vyp. 17, 2001: 15–20. (in Ukrainian)

Nestulia, Oleksii. “Okhorona pamiatok Ukrainy za Hetmanatu (1918)”, Ukrainskyi istorychnyi zhurnal, No.1, 1994: 101–112. (in Ukrainian)

Ostrianko, Andrii. “Nizhynska istorychna shkola (do postanovky problemy)”, Naukovi zapysky. Zbirnyk naukovykh prats molodykh vchenykh ta aspirantiv, T. VII, (2001): 369–391. (in Ukrainian)

Petrov, Nikolaj. Ukazatel Cerkovno-arheologicheskogo muzeya pri Kievskoj duhovnoj akademii. Kiev: tip. Un-ta sv. Vladimira, 1897, 292. (in Russian)

Pyvovarov, Serhii. Numizmatychni pamiatky Ukrainy, Chernivtsi: Zelena Bukovyna, 2002, 248. (in Ukrainian)

Retowski, Оttо. “Die Münzen der Girei”, Trudy Moskovskogo numizmaticheskogo obshestva, 2(3), 1901: 241–308. Ibidem, 3 (1) (1903): 10–107; Ibidem, 3 (2) (1905): 187–328. (in German)

Retovskij, Otto. “Tataro-genuezskie monety”, Izvestiya Imperatorskoj arheologicheskoj komissii, 18, 1906: 1–72. (in Russian)

Samoilenko, Oleksandr. “Korpus antychnykh monet u numizmatychnii kolektsii Istoryko-filolohichnoho instytutu kniazia Bezborodka v Nizhyni na pochatku ХХ st.”, Nizhynska starovyna, Vyp. 15, 2013: 90–97. (in Ukrainian)

Secinskij, Efim. “Arheologicheskaya karta Podolskoj gubernii”, Trudy XI Arheologicheskogo sezda, T. I, 1901: 197–354. (in Russian)

Shercl, Richard. “Numizmaticheskij kabinet”, Uchenye obshestva i uchebno-vspomogatelnye uchrezhdeniya Harkovskogo universiteta (1805–1905 gg.), 1911: 70–75. (in Russian)

Shercl, Richard. Rimskoe monetnoe delo, Kharkov: tip. Adolf Darre 1893, 210. (in Russian)

Shercl, Richard. Opisanie medalej i monet, hranivshihsya v numizmaticheskom kabinete imp. Harkovskogo universiteta, Kharkov: tip. Adolf Darre, 1910–1912, 1044+174. (in Russian)

Shuhaievskyi, Valentyn. “Do pytannia pro hroshovyi obih ta monetu na Livoberezhnii Ukraini v XVII v.”, Nashe mynule, No.1–2, (1919): 229–232. (in Ukrainian)

Shugaevskij, Valentin. Kratkij obzor monetnyh nahodok Chernigovskoj gubernii, Chernigov: tip. Gub. zemstva, 1915, 8. (in Russian)

Shugaevskij, Valentin. Moneta i denezhnyj schet v Levoberezhnoj Ukraine v ХVII v, Chernigov: Siveryanska dumka, 1918, 47. (in Russian)

Shugaevskij, Valentin. O nauchnom znachenii monetnyh nahodok, Sankt-Peterburg: Tip. Kapital, 1911, 41. (in Russian)

Shust, Roman, Tseluiko, Oleksandr. “Dopomizhni / spetsialni istorychni dystsypliny u Lvivskomu universyteti: istoriohrafiia pytannia ta perspektyvy podalshoho doslidzhennia”, Istoriia ta istoryky u Lvivskomu universyteti: tradytsii ta suchasnist (do 75-littia stvorennia istorychnoho fakultetu): kolektyvna monohrafiia, Lviv: PAIS, 2015, 141–153. (in Ukrainian)

Shust, Roman. “Lviv numizmatychnyi: istorychni narysy”, Lvivski numizmatychni zapysky, No.1, 2004: 34–39. (in Ukrainian)

Shust, Roman. “Lviv numizmatychnyi: istorychni narysy”, Lvivski numizmatychni zapysky, No.2, 2005: 30–39. (in Ukrainian)

Shust, Roman. “Numizmatychna nauka u Lvivskomu universyteti (kinets XVIII – XIX st.)”, Lviv: misto–suspilstvo–kultura. Zbirnyk naukovykh prats. Visnyk Lvivskoho universytetu. Seriia istorychna. Spetsialnyi vypusk, T. 3, 1999: 249–257. (in Ukrainian)

Shust, Roman. “Numizmatychni zatsikavlennia u Lvovi (kinets XVIII– pochatok ХХ st.)”, Lviv: misto, suspilstvo, kultura. Studii z istorii Lvova, 2002: 187–208. (in Ukrainian)

Slepeniuk, H. “Muzeina sprava v Ukraini v period Ukrainskoi derzhavy hetmana P. Skoropadskoho”, Pytannia istorii Ukrainy: Zb. nauk. statei. T. 4, (2000), 417– 421. (in Ukrainian)

Starykov, Hryhorii. “Restytutsiini superechky shchodo fondiv Kremenetskoho litseiu”, Arkheohrafichna komisiia, Instytut ukrainskoi arkheohrafii ta dzhereloznavstva im. M. S. Hrushevskoho NAN Ukrainy, Vyp. 18, T. 21, Kyiv, 2013, 640–654. (in Ukrainian)

Stupnicki, Iwan. “Nowo znalezione stare pieniądze w Galicji”, Biblioteka Warzawska, No.3, (1850): 561–563. (in Polish)

Stupnicki, Iwan. O monetach halicko-russkich, Lwów: Drukarnja Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1865, 112. (in Polish)

Sydorchuk, Taisiia, “Maksymilian Goldshtein: ostanni roky zhyttia kolektsionera i muzeieznavtsia (za dokumentamy Derzhavnoho arkhivu Lvivskoi oblasti)”, Ukrainska oriientalistyka: spets. vyp. z yudaiky. Kyiv: Naukovo-doslidnyi tsentr oriientalistyky im. O. Pritsaka Nats. un-tu “Kyievo-Mohylianska akademiia”, 2011: 355–374. (in Ukrainian)

Tanashchyk, Dmytro. “Stan kolektsionuvannia ta muzeinoi spravy na Bukovyni u druhii polovyni ХIХ – na pochatku ХХ st.”, Pytannia istorii Ukrainy: Zbirnyk naukovykh statei, T. 2, 1998: 200–208. (in Ukrainian)

Dmytro, Tanashchyk. “Kolektsii ta muzei Pivnichnoi Bukovyny u druhii polovyni ХIХ – na pochatku ХХ st.”, Muzeinyi shchorichnyk, 2002: 12–18. (in Ukrainian)

Ternopilskyi oblasnyi kraieznavchyi muzei. Shtrykhy do istorii muzeiu, dostup otrymano 20.06.2025 r., https://tokm.com.ua/novyny/shtryhy-do-istoriji-muzeyu.html (in Ukrainian)

Tseluiko, Oleksandr. “Do istorii stvorennia i diialnosty Muzeiu / Kabinetu dopomizhnykh istorychnykh dystsyplin u Lvivskomu universyteti”, Naukovi zoshyty istorychnoho fakultetu Lvivskoho universytetu, Vyp. 17, 2016: 213–250. (in Ukrainian)

Turmys, Nataliia. “Do pytannia pro metody numizmatychnykh doslidzhen Ivana Spaskoho”, Problemy humanitarnykh nauk. Naukovi zapysky DDPU, Vyp. VIII, 2001: 196–205. (in Ukrainian)

Turmys, Nataliia. “Numizmatychna kolektsiia Lvivskoho istorychnoho muzeiu: istoriia, fondy, rarytety”, Istorychni pamiatky Halychyny. Materialy VIII Kraieznavchoi konferentsii 3 travnia 2023 r., 2023: 156–158. (in Ukrainian)

Wichnera, Wojciech. “Czy Konstanty Chyliński posiadał Kolekcję numizmatyczną?”, Studia i materiały z Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej “Utracone kolekcje numizmatyczne” 6–7 grudnia 2018 r., 2019: 87–106. (in Polish)

Yausheva-Omelianchyk, Raisa. “Dolia i trahediia Nizhynskoho miuntskabinetu”, Literatura ta kultura Polissia, Vyp. 8, 1997: 107–111. (in Ukrainian)

Yausheva-Omelianchyk, Raisa. “Mintskabinety Ukrainy”, Numizmatyka i falerystyka, No.3, 2001: 35–38.

Yausheva-Omelianchyk, Raisa. “Mykola Biliashivskyi yak numizmat (nevidomi rukopysy)”, Wspólne dzieje, pieniedza, Białoruś, Litwa, Polska, Ukraina, 1994: 171–179. (in Ukrainian)

Yurgevich, Vladislav. “O monetah genuezskih, nahodimyh v Rossii”, Zapiski Odesskogo obshestva istorii i drevnostej VIII, 1872: 147–160. (in Russian)

Zraziuk, Zinaida. “Kyivske numizmatychne tovarystvo i mints-kabinet universytetu sv. Volodymyra u ХIХ – na pochatku ХХ st.”, Naukovyi visnyk Izmailskoho derzhavnoho universytetu. Seriia: Istorychni nauky, No.50, 2020: 211–222. (in Ukrainian)

Zraziuk, Zinaida. Mints-kabinet Kyivskoho universytetu sv. Volodymyra: stanovlennia, diialnist ta dolia kolektsii (1834–1930-ti rr.). Dys. na zdob. kand. stup. kand. istor. nauk: 07.00.06, Pereiaslav, 2021, 283. (in Ukrainian)

Zraziuk, Zinaida. “Z istorii numizmatychnoi kolektsii Tserkovno-arkheolohichnoho muzeiu pry Kyivskii dukhovnii akademii”, Ukrainskyi numizmatychnyi shchorichnyk, Vyp. 1, 2017: 132–142. (in Ukrainian)




DOI: http://dx.doi.org/10.30970/fhi.2025.26.4987

Посилання

  • Поки немає зовнішніх посилань.