ВОЛИНЬ’43: ЩО ЗАМОВЧУЄ ПОЛЬСЬКА ІСТОРІОГРАФІЯ?

Bohdan HUD, Oleh MURAVSKYI

Анотація


В статті показано багатовимірність причин, які привели до Волинської трагедії 1943 р., серед яких, зокрема, (а) глибокі соціальні конфлікти, що накопичувались століттями, (б) вплив імперської, совєтської та націоналістичної пропаганди (в) антипольські настрої місцевого населення, спричинені дискримінаційною національною політикою урядів Другої Речі Посполитої та (г) хаос окупаційного періоду. Констатовано, що польській історіографії домінуючою концепцією щодо подій на Волині на завершальному етапі Другої світової війни є теза професора Ґжеґожа Мотики, яка провину за трагічний польсько-український конфлікт покладає виключно на Організацію Українських Націоналістів (ОУН) та Українську Повстанську Армію (УПА). Акцентовано увагу на тому, що польські науковці надзвичайно мало уваги приділяють проблемі генези антипольських настроїв на Волині, де упродовж тривалого часу місцеве населення перебувало під впливом чорносотенної агітації Російської імперії, більшовицької пропаганди, комуністичних меседжів у міжвоєнний період ХХ ст. Відзначено, що польські історики воліють “не помічати” факту того, що значна частка відповідальності за розгортання конфлікту лежить на гітлерівській Німеччині та СССР, чия деструкційна політика на теренах Волині сприяла деградації соціального порядку, зростанню бандитизму та агресії, а постійні зміни влади та відсутність державних інститутів безпеки сприяли поширенню насильства на локальному рівні.

Ключові слова: Волинь’1943, польська історіографія, Друга світова війна, українсько-польські відносини, ОУН, УПА, Армія Крайова, СССР, фашистська Німеччина, комуністичний рух, націоналістичний рух.


Повний текст:

PDF

Посилання


REFERENCES

Archiwum Akt Nowych (AAN), sygn. 203/XV-42. Armia Krajowa. Komenda Obszaru Lwów. Rzezie wołyńskie, k. 82. (in Polish).

AAN, sygn. 202/III/121. Delegatura Rządu na Kraj. Departament Informacji i Prasy. Sekcja Wschodnia. Sytuacja na Wołyniu (kwiecień 1943 r.), k. 142. (in Polish).

AAN, sygn. 202/III/121. Delegatura Rządu na Kraj. Departamen Informacji i Prasy. Sekcja Wschodnia. O mordach na Polakach, lipiec 1943 r. Wołyń, k. 375. (in Polish).

AAN, sygn. 202/III/121. Sytuacja na Wołyniu (kwiećień 1943), k. 142. (in Polish).

AAN, sygn. 203/XV-42. Polityczne i wojskowe położenie Małopolski Wschodniej w świetle ostatnich wydarzeń, 22.II.1944, k. 47. (in Polish).

Archiwum Adama Bienia. Akta narodowościowe (1942–1944). Opracowanie, wstęp i przypisy J. Brzeski, A. Roliński. Kraków 2000, 606. (in Polish).

Biuletyn Polsko-Ukraiński, No. 34 (225), 1937. (in Polish).

Brynskyi, A. Po tu storonu fronta. Vospomynanyia partyzana, kn. 1, Horkyi, 1966. (in russian).

Chrzanowski T. “Poblask łun”, Tygodnik Powszechny, No. 38, 1981, 5. (in Polish).

Dańko, Ireniusz. “Rzeź wołyńska i jej apogeum: krwawa niedziela 11 lipca’43”, Gazeta Krakowska, 7 lipca 2016, https://gazetakrakowska.pl/rzez-wolynska-i-jej-apogeum-krwawa-niedziela-11-lipca-43/ar/c15-10381365 (in Polish).

Dokumenty zbrodni wołyńskiej. Warszawa; Lublin; Tarnobrzeg, t. 1, 2023, 328. (in Polish).

Dąbrowska, M. Dzienniki. Warszawa, t. 2, 1988, 462. (in Polish).

Iliushyn, I. OUN–UPA i ukrainske pytannia v roky Druhoi svitovoi viiny (v svitli polskykh dokumentiv). Kyiv, 2000. (in Ukrainian).

Iliushyn, I. Protystoiannia UPA i AK (Armii Kraiovoi) v roky Druhoi svitovoi viiny na tli diialnosti polskoho pidpillia v Zakhidnii Ukraini. Kyiv, 2001. (in Ukrainian).

Iliushyn, I. Ukrainska povstanska armiia i Armiia Kraiova. Protystoiannia v Zakhidnii Ukraini (1939–1945 rr.). Kyiv, 2009. (in Ukrainian).

Iljuszyn, I. UPA i AK konflikt w Zachodniej Ukrainie. Warszawa, 2009, 192. (in Polish).

Iliushyn, I. Volynska trahediia 1943–44 rr. Kyiv, 2003. (in Ukrainian).

Iljuszyn, I. ZSRR wobec ukraińsko-polskiego konfliktu narodowościowego na Ukrainie Zachodniej w latach 1939–1947. Warszawa, 2017, 224. (in Polish).

Istoriia mist i sil Ukrainskoi RSR U 26 t. Volynska oblast. Kyiv, 1970. (in Ukrainian).

“Istorychna pravda z Vakhtanhom Kipiani. Volynska trahediia”, Zik, http://zik.ua/tv/video/93671 (in Ukrainian).

Izvestyia.1943. 2 marta. (in russian).

Filar, W. Burza na Wołyniu. Z dziejów 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Studium historyczno-wojskowe. Warszawa, 1997, 286. (in Polish).

Filar, W. Przed Akcją Wisła był Wołyń. Warszawa, 1997, 330. (in Polish).

Filar, W. Wołyń 1939–1944. Eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie. Toruń, 2003, 467. (in Polish).

Grzesiakowa, Z. Między Horyniem a Słuczą. Warszawa, 1992, 442. (in Polish).

Hermaszewski cudem ocalał z wołyńskiej rzezi”, Kresy.Pl, http://kresy.pl/kresopedia/jak-hermaszewski-ocalal-z-wolynskiej-rzezi/ (in Polish).

Hryciuk, G. Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków, 1944–1946. Kraków, 2023, 657. (in Polish).

Hud, B. Od unii lubelskiej do rzezi wołyńskich. Cztery eseje o historii polsko-ukraińskiej. Warszawa, 2024, 324. (in Polish).

Hud, B. Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Warszawa, 2013, 400. (in Polish).

Hud, B. Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Wydanie drugie, poszerzone i uzupełnione. Warszawa, 2018, 445. (in Polish).

Hud, B. Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Wydanie trzecie, uzupełnione. Warszawa, 2024, 456. (in Polish).

Hud, B. Vid Liublinskoi unii do volynskykh masakr. Chotyry ese pro ukrainsko-polsku istoriiu. Kyiv, 2024. (in Ukrainian).

Hud, B. Z istorii etnosotsialnykh konfliktiv. Ukraintsi y poliaky na Naddniprianshchyni, Volyni y u Skhidnii Halychyni v XIX – pershii polovyni XX st. Kharkiv, 2018. (in Ukrainian).

Kabachii, Roman. ““Inshyi” natsionalist”, Ukrainskiy tyzhden, 17 lypnia 2009 roku, https://tyzhden.ua/inshyj-natsionalist/ (in Ukrainian).

Kalishchuk, O. “Radianskyi chynnyk eskalatsii ukrainsko-polskoho protystoiannia u roky Druhoi svitovoi viiny”, Hileia: naukovyi visnyk. No. 72, 2013: 142–146. (in Ukrainian).

Kalishchuk, O. Volyn’43: istoriohrafichne piznannia i kryve dzerkalo pamiati. Lviv, 2020. (in Ukrainian).

Kolodzinskyi, M. Voienna doktryna ukrainskykh natsionalistiv. Kyiv, 2019. (in Ukrainian).

Kowalewski, Z. “Kwestia Polska w powojennej strategii Ukraińskiej Powstańczej Armiі”. Ukraińska myśl polityczna w XX wieku. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Jegiellońskiego i Fundację św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie 28–30 maja 1990, pod redakcją Michała Pułaskiego. Kraków, 1993, 189–224. (in Polish).

Motyka, G. Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947. Kraków, 2011, 524. (in Polish).

Motyka, G. “Postawy wobec konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939–1953 w zależności od przynależności etnicznej, państwowej i religijnej”, Tygiel narodów. Stosunki społeczne i etniczne na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej 1939–1953, red. K. Jasiewicz. Warszawa; Londyn, 2002, 279–407. (in Polish).

Motyka, G. Ukraińska partyzantka 1942–1960. Warszawa, 2006, 728. (in Polish).

Motyka, G. Wołyń43. Ludobójcza czystka – fakty, analogie, polityka historyczna. Kraków, 2016, 286. (in Polish).

Motyka, G. “Zbrodnia wołyńska 1943 roku i mit buntu ludowego”, Dzieje Najnowsze. No. 1, 2016, 53–66. (in Polish).

Mukharovska, A. “Diуalnist radianskykh partyzanskykh zahoniv na Volyni u roky Druhoi svitovoi viiny”, Istorychni studii Skhidnoievropeiskoho natsionalnoho universytetu imeni Lesi Ukrainky. Vyp. 11–12, 2014: 98–102. (in Ukrainian).

Olszański, T. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, http://www.ji.lviv.ua/n20texts/pol/olszan-pol.htm (in Polish).

Patryliak, I. Vstan i borys! Slukhai i vir...: ukrainske natsionalistychne pidpillia ta povstanskyi rukh 1939–1960 rr. Lviv, 2012. (in Ukrainian).

Patryliak, I., Pahiria, O. “Viiskova konferentsiia OUN (B) 1942 r. i rozrobka planiv zi stvorennia ukrainskykh zbroinykh sy”, Z arkhiviv VUChK-HPU-NKVD-KHB. No. 1–2, 2008: 484–511. (in Ukrainian).

Patryliak, I. Peremoha abo smert. Ukrainskyi vyzvolnyi rukh u 1939–1960 rokakh. Kharkiv, 2015. (in Ukrainian).

Pomarańska, R. Od konfliktów do rzezi. Polacy i Ukraińcy na kresach II Rzeczypospolitej. Radzymin; Warszawa, 2022, 276. (in Polish).

Romanowski W. Kainowe dni. Warsawа, 1990, 263. (in Polish).

Savchyn, M. Tysiacha dorih (Spohady). Toronto; Lviv, 1995. (in Ukrainian).

Siemaszko, E. “Bilans zbrodni”, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 2010, 77–94. (in Polish).

Siemaszko, Е., Siemaszko, W. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945. Warszawa, t. 1, 2008, 997 (in Polish).

Siemaszko, Е., Siemaszko, W. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945. Warszawa, t. 2, 2000, 1450. (in Polish).

Siemaszko, Е., Siemaszko, W. “Mordy ukraińskie na Wołyniu w czasie II wojny światowej”, Europa nie prowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772–1999, red. K. Jasiewicz. Warszawa; London, 1999, 15–33. (in Polish).

Shumuk, D. Perezhyte i peredumane. Spohady i rozdumy ukrainskoho dysydenta-politviaznia z rokiv blukan i borotby pid troma okupatsiiamy Ukrainy (1921–1981). Detroit, 1983. (in Ukrainian).

Skaradziński, B. “Ukraińska Powstańcza Armia (cz. I)”, Tygodnik Solidarność, 1994, № 17 (292), 22 kwietnia, 2. (in Polish).

Skaradziński, B. “Ukraińska Powstańcza Armia (cz. II)”, Tygodnik Solidarność. 1994, № 18 (293), 29 kwietnia, 2. (in Polish).

Soroka, Yu. “U roky voiennoho lykholittia”, Volyn moia. Zhurnal Mizhnarodnoho hromadskoho obiednannia Volynske bratstvo. Vyp. 4, Kyiv, 2004: 71–106. (in Ukrainian).

Sowa, A. Stosunki polsko-ukraińskie 1939–1947. Zarys problematyki. Kraków, 1998, 342. (in Polish).

“Sprawa ukraińska”, Zeszyty historyczne, No. 71, 1985, 142–143. (in Polish).

Swieżawski, E. “Ani gudzika”, Wiadomości, No. 21, 1962, 4. (in Polish).

Sukhykh, A. Protystoiannia mizh radianskymy partyzanamy y ukrainskym povstansko-pidpilnym rukhom na Volyni u roky nimetskoi okupatsii (1941–1944 rr.), Dysertatsiia na zdobuttia naukovoho stupenia kandydata istorychnykh nauk. Ostroh, 2019, 367. (in Ukrainian).

Torzecki, R. Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa, 1993, 349. (in Polish).

Torzecki, R. “Przyczyny i skutki konfliktu polsko-ukraińskiego w czasie II wojny światowej”, Dzieje Najnowsze, No. 3, 1993, 73–80. (in Polish).

Turejko, T. Zbrodnia wołyńska w świetle prawa międzynarodowego. Warszawa, 2023, 240. (in Polish).

Turski, Marian, Wilczak, Jagienka. “To była zaplanowana rzeź. Rozmowa z prof. Grzegorzem Motyką w rocznicę zbrodni wołyńskiej”, Polityka, 11 lipca 2016 r., https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/klasykipolityki/1754802,1,to-byla-zaplanowana-rzez.read (in Polish).

Ukrainski zhertvy Kholmshchyny ta pivdennoho Pidliashshia u 1939–1994. t. 1, uporiad. I. Halahida, M. Ivanyk. Lviv: Ukrainskyi katolytskyi universytet, 2021, 720. (in Ukrainian).

Viatrovych, V. Druha polsko-ukrainska viina: 1942–1947. Kyiv, 2012. (in Ukrainian).

Viatrovych, V. Za lashtunkamy Volyni–1943: nevidoma polsko-ukrainska viina. Kharkiv, 2016. “in Ukrainian”.

Zajączkowski, M. Pod znakiem króla Daniela. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie 1944–1950. Warszawa, 2016, 675. (in Polish).

Zajączkowski, M. Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939– 1944. Lublin; Warszawa, 2015, 504. (in Polish).

Zbiory Specjalne Biblioteki Uniwersytetu (ZS BUW), sygn. 2131. Raport z Hreczki do dnia 20.IV.1943 r., k. 10.

Zeszyty Historyczne, zesz. 71, 1985: 144–147. (in Polish).

Zimmerman, Mateusz. “Prof. Grzegorz Motyka: zbrodnię na Wołyniu celowo ubrano w kozackie szaty”, Wiadomości Onet, 17 października 2016 r., https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/prof-grzegorz-motyka-zbrodnie-na-wolyniu-celowo-ubrano-w-kozackie-szaty/pf4jfp (in Polish).

ZS BUW, sygn. 2131. Materiały BIP KG AK dotyczące Okręgu Wołyń. Raport z Hreczki, k. 15. (in Polish).

Żurek, S. “Banderowski stempel na wołynskiej rzezi”, Wolyn, http://wolyn.org/index.php/publikacje/880-banderowski-stempel-na-woyskiej-rzezi (in Polish).




DOI: http://dx.doi.org/10.30970/fhi.2024.25.4566

Посилання

  • Поки немає зовнішніх посилань.