БУДОВА ТА ФОРМУВАННЯ СЕРЕДНЬОПЛЕЙСТОЦЕНОВОЇ ТЕРАСИ СТИРУ У РАЙОНІ ХРІННИЦЬКОГО ВОДОСХОВИЩА

Roman Hnatiuk, Oleksandr Bonchkovskyi

Анотація


Представлено нові результати вивчення будови середньоплейсто­це­­нової тераси р. Стир, ймовірно, найдавнішої з-поміж річкових терас, збереже­них у долині Стиру. Головні об’єкти дослідження – природні відслонення алю­віальних і покривних відкладів, приурочені до урвистих берегів Хрінницького водосховища у межах сіл Боремель – Набережне. Значну увагу приділено вивченню нижнього інтервалу розрізу терасових відкладів, що знаходиться під дубнівським (витачівським) ґрун­товим горизонтом, який зіставляють із третьою стадією ізотопно-кисневої шкали (MIS 3). Перевищення поверхні тераси над рівнем води давнього Стиру становить близько 20–25 м (16–21 м над пересічним рівнем води у водосховищі), а товщина її ґрунтово-лесового покриву змінюється від 4–5 м, де висота тераси є мінімальною, до 15 м і більше, де абсолютні та відносні висоти денної поверхні тераси сягають найбільших величин. У товщі терасових відкладів впевнено розпізнано головні стратиграфічні горизонти верх­ньо­го плейстоцену, у тім числі два ґрунтові горизонти регіональної стратиграфіч­ної схеми – широко розповсюджений дубнівський і локально збережений горо­хівський (MIS 5), приурочений до основи ґрунтово-лесового покриву. З’ясовано, що горохівський педокомплекс у берегових урвищах Хрінницького водосховища переважно відсутній, а за наявності – місцями погано збережений (еродований) і займає різне висотне положення (6–12 м над водосховищем). Зроблено й обґрун­товано висновки про те, що погана збереженість горохівського педокомплексу є наслідком інтенсивних еолових (дефляційних) процесів, які відбувались перед утворенням лесового покриву тераси, а його аномально високе висотне положен­ня, фіксоване на різних ділянках тераси, пов’язане із перевіванням алювіальних пісків на завершальному етапі її формування (кінець МІS 6). Наявність у верхній, розкритій розчистками товщі алювію палеокріогенних утворень (сингенетичних морозобійних структур первинно-мінерального заповнення та кріотурбацій), які можуть формуватися як в умовах багаторічної мерзлоти, так і глибокого сезонного промерзання, засвідчує його нагромадження у перигляціальних і/або субперигля­ціальних умовах.

Ключові слова: річкова тераса; алювій; плейстоцен; еолові процеси; Волинська височина; долина Стиру.


Повний текст:

PDF

Посилання


Bogucki, A. B., 1975. Quaternary sediments. In Nature of Volyn region. K. I. Herenchuk (Ed.). Lviv : High school, 18–25. (In Ukrainian).

Bogucki, A. B., 1986. Quaternary cover sediments in Volyn-Podillya. In Anthropogenic deposits of Ukraine. D. E. Makarenko (Ed.). Kyiv : Naukova Dumka, 121–132.

Bogucki, A., Voloshyn, P., Tomeniuk, O., 2021. Loess cover of Volhynian Upland: stratigraphy, reference sections, engineering-geological characteristic. Lviv : Ivan Franko National University of Lviv, 152. (In Ukrainian).

Bonchkovskyi, O. S., 2014. New loess-soil section of the Upper Pleistosene deposits of the southern Volyn’ (on the example of Boremel sections 1 and 2). In Physical geography and geomorphology, 3(75), 57–64. (In Ukrainian).

Bonchkovskyi, O. S., 2018. Evaluation of geomorphological safety in basin of Khrin­nyky Reservoir (Styr River). In Scientific Bulletin of the Kherson State University. Geographic Sciences series, 9, 92–98. (In Ukrainian).

Bonchkovskyi, O. S., 2018. Paleocryogenic processes in the Volyn’ Upland. In Dniprop. Univer. bulletin, Geology, geography, 26(1), 3–16. https://doi.org/10.15421/111801. (In Ukrainian).

Bonchkovskyi, O. S., 2022. The sequence of the formation of loess-palaeosol sections of the Volyn’ Upland (Ph. D. thesis). Taras Shevchenko National University of Kyiv, Kyiv. (In Ukrainian).

Bonchkovskyі, O., Bortnyk, S., Gerasimenko, N., Lavruk, Т., 2016. The “Boremel’ske Nadstyrya” as a prospective area for a landscape reserve. In Physical geography and geomorphology, 2(82), 124–132. (In Ukrainian).

Bonchkovskyi, O. S., Kulakovska, L. V., Usyk, V. I., 2021. Paleolithic site of Novyi Tik: stratigraphic and paleogeographic aspects. In Physical geography and geomorphology, 4-6(108-110), 7–22. https://doi.org/10.17721/phgg.2021.4-6.01. (In Ukrainian).

Hnatiuk, R., 2021. Small-amplitude discontinuous disturbances in Pleistocene deposits of the Volyn-Podilska Upland. In Problems of geomorphology and paleogeography of the Ukranian Carpathians and adjacent areas. 1(12), 51–73. (In Ukrainian).

Hnatiuk, R., Bonchkovskyi, O, 2023. Probable seismogenic disturbances in the deposits of the Pleistocene terrace of Styr river in the village of Naberezhne (southern part of the Volyn’ Highland). In Problems of geomorphology and paleogeography of the Ukranian Carpathians and adjacent areas : materials of the reports of the 13th Science-Pract. seminar for international participation dedicated to the 85th anniversary of prof. Ya. Kravchuk (March 2–3, 2023). Lviv: HALICH-PRESS, 53–58. (In Ukrainian).

Hnatiuk, R., Novak, T., 2016. Low terraces of the Styr river valley in the middle part of the Volyn Upland. In Visnyk of the Lviv University. Series Geography, 50, 101–118. (In Ukrainian).

Gozhik, P. F., Averina, O. L., 1969. Basin of the rivers of the platform part. In Alluvial deposits of the main river systems of the Ukrainian SSR. Stratigraphy of the Ukrainian SSR. ХХ. Anthropogen. Kyiv : Naukova dumka, 240–253.

Melnychuk, I. V., 2004. Paleolandscapes of Ukraine in the Anthropocene. Kyiv : Obrii, 208. (In Ukrainian).

Novak, T., 2015. Correlation of the river valleys terraces of the Volhynian Upland based on morphological and lithological features. In Visnyk of the Lviv University. Series Geography, 49, 253–265.

Novak, T. А., 2020. Geomorphology of the Volyn Upland: spatial differentiation issues. (Ph. D. thesis). Ivan Franko Lviv National University Ministry of Education and Science, Taras Shevchenko Kyiv National University Ministry of Education and Science, Kyiv. (In Ukrainian).

Matviishyna, Zh. M, Gerasimenko, N. P., Perederiy, V. I., Bragin, A. M., Ivtchenko, A. S., Karmazynenko, S. P., Nagirnyi, V. M., Parkhomenko, O. G., 2019. Spatial-temporal correlation of Quaternary paleogeography conditions in Ukraine territory. Kyiv : Naukova dumka. (In Ukrainian).

Uzhenkov, G. A., Gerasimov, L. S., Shestopalov, V. M., 1961. Geological map of sheet M-35-XIV (Dubno). Scale 1:200 000: Report of the Dubniv Geological Survey Party of the Lviv Expedition for 1959–60) : [RGE Funds]. Kyiv, Book. 3 (description of wells and outcrops).

Chervanyov, I. G., 1970. To the morphostructural characteristics of the Styr river valley. In Materials of the Kharkiv Department of the Geographical Society of Ukraine, 7, 49–55.

Bonchkovskyi, O., 2020. The loess-palaeosol sequence of Novyi Tik: a new Middle and Upper

Pleistocene record for Volyn’ Upland (north-west Ukraine). In Quaternaire, 31(4), 281–308. https://doi.org/10.4000/quaternaire.14308.

Bonchkovskyi, O. S., Kuraeva, I. V., Bonchkovskyi, A. S., 2023. Grain-size and geo­chemical investigations on the Novyi Tik site (NW Ukraine) and their significance for understanding the local sedimentary environment in the Pleistocene. In Journ. Geol. Geograph. Geoecology, 32(4), 679–694.




DOI: http://dx.doi.org/10.30970/gpc.2024.1.4431

Посилання

  • Поки немає зовнішніх посилань.