МАЛОАМПЛІТУДНІ РОЗРИВНІ ПОРУШЕННЯ У ПЛЕЙСТОЦЕНОВИХ ВІДКЛАДАХ ВОЛИНО-ПОДІЛЬСЬКОЇ ВИСОЧИНИ
Анотація
Наведено результати вивчення малоамплітудних розривних порушень можливого кріогенного (термокарстового) походження. Дислокації виявлені у відслоненнях середньо- і верхньоплейстоценових відкладів Волино-Подільської височини, що нагромаджені у перигляціальних чи субперигляціальних умовах. Порушення представлені, здебільшого, мікроскидами, а також тріщинами сколювання і дуже схожі на тектонічні (сейсмогенні) розриви.
До розгляду, аналізу й інтерпретації залучені тектонотипні розривні порушення у приповерхневих відкладах плейстоценових терас Західного Бугу та Стиру (п’ять пунктів-відслонень у межах Волинської височини, чотири із них – у долині Бугу), а також у покриві пізньоплейстоценових відкладів на схилі долини Дністра (Галицьке Придністер’я). В останньому пункті розриви представлені, здебільшого, порушеннями, що ідентифіковані як тріщини сколювання. В усіх інших наявні малоамплітудні порушення скидового типу. Виявлено також один підкид, приурочений до морозобійної клиноподібної форми. Типові мікроскиди усіх розрізів круті і мають низку інших спільних ознак, що засвідчує однаковий або майже однаковий механізм їхнього формування. Ці ознаки, зокрема, такі: 1) незначна (зазвичай до 2–2,5 м) довжина у поперечному зрізі та мала (кілька сантиметрів) амплітуда зміщення уздовж площини розриву; 2) поступове згасання розриву догори та донизу розрізу. Усі мікроскиди приурочені до відкладів (товщ), що частково чи повністю складені пісками.
Формування мікроскидів й інших досліджуваних розривів можна пояснити нерівномірним ущільненням та гравітаційним просіданням порід, а у розрізі на схилі долини Дністра – і їхнім зміщенням донизу вздовж схилу. Імовірно, що ці процеси протікали внаслідок: 1) деградації багаторічної мерзлоти; 2) зневоднення товщі піщаних відкладів під час значного зниження рівня ґрунтових вод; 3) танення похованих прошарків і лінз снігу, нагромаджених під час зимового сезону у товщі піщаних нівео-еолових відкладів. Порушення ймовірного термокарстового походження констатовані лише у розрізах пізньольодовикових алювіальних відкладів головної тераси Бугу у межах Волинської височини. У відслоненнях цієї тераси вони трапляються не рідше, аніж впевнено визначені псевдоморфози за викопним льодом.
Ключові слова: малоамплітудні порушення; мікророзломи; термокарст; Волино-Подільська височина.
Повний текст:
PDFПосилання
Bilinkis, G. M. (1971). Chetvertichnye tektonicheskie narushenija v Severnom Pridnestrov'e [Quaternary tectonic faults in Northern Transnistria]. In Izv. AN MSSR. Ser. fiz.-teh. i mat. nauk, 1971, 2, 82–84. (Іn Russian).
Bonchkovskyj, O. S. (2014 а). Novyj rozriz lesovo-g'runtovoi' serii' verhn'ogo neoplejstocenu pivdnja Volyni (na prykladi rozriziv Boremel' 1 ta 2) [New loess-soil section of the Upper Pleistosene deposits of the southern Volyn’ Boremel (the Rivne region)]. In Fizychna geografija ta geomorfologija, 2014 a, 3 (75), 57–64. (In Ukrainian).
Bonchkovskyj, O. S. (2018). Paleokriogenni procesy na terytorii' Volyns'koi' vysochyny [Paleocryogenic processes in the Volyn` Upland]. In Visnyk Dnipropetrovs'kogo universytetu. Serija: geologija, geografija (Journal of Geology, Geography and Geoecology), 26 (1), 3–16. (In Ukrainian).
Bonchkovskyi, O. S. (2016). Piznopleistotsenovyi kriohenez v mezhakh Volynskoi vysochyny [The Late Pleistocene cryogenic processes in the Volyn’ Upland]. In Naukovyj visnyk Chernivec'kogo universytetu, 775–776 : Geografija, 19–30. (In Ukrainian).
Gnatjuk, R., Superson, J. (2013). Dejaki osoblyvosti budovy ta formuvannja nadzaplavnyh teras r. Bug u rajoni Volyns'koi' vysochyny [Some features of the structure and formation of terraces of the Bug River in the area of Volyn Upland]. In Geografichna nauka i praktyka: vyklyky epohy : materialy mizhnarodnoi' naukovoi' konferencii' (m. L'viv, 16–18 travnja 2013 r.). – L'viv : VC LNU imeni Ivana Franka, 2013, 2, 211–215. (In Ukrainian).
Gnatjuk, R., Novak, Т. (2016). Nyz'ki terasy dolyny Styru v serednij chastyni Volyns'koi' vysochyny [Low terraces of the Styr valley in the middle part of the Volyn upland]. In Visnyk L'vivs'kogo universytetu. Serija geografichna, 50, 101–118. (In Ukrainian).
Gribchenko, Ju. N., Kurenkova, E. I. (2014). Paleogeograficheskie osobennosti osnovnyh stojanok pozdnego paleolita bassejna reki Desny (Hotylevo, Eliseevichi, Judinovo, Pushkari) [Paleogeographic features of the basic sites of a Late Paleolithic of Desna river basin (Khotylevo, Eliseevichi, Yudinovo, Pushkari)]. In Arheologicheskij al'manah, 2014, 31, 99–115. (Іn Russian).
Ivanova, I. K. (1977). Geologija i paleogeografija stojanki Korman' IV na obshhem fone geologicheskoj istorii kamennogo veka Srednego Pridnestrov'ja [Geology and paleogeography of the Corman IV site against the general background of the geological history of the Stone Age of Middle Transnistria]. In Mnogoslojnaja paleoliticheskaja stojanka Korman' IV na Srednem Dnestre. (P. 126–181). – Moskva: Nauka. (Іn Russian).
Kochergan, Ja. A. (2012). Slidy kriogennyh procesiv jak indykatory paleoklimativ plejstocenu Seredn'ogo Podnistrov’ja [Traces of cryogenic processes as indicators of Pleistocene paleoclimates in the Middle Dniester area]. In Naukovyj visnyk Chernivec'kogo universytetu. Geografija, 616, 25–28. (In Ukrainian).
Lukijenko, O. I. (2008). Strukturna geologija : pidruchnyk. [Structural geology: a textbook]. Kyi'v: KNT. (In Ukrainian).
Chabaj, V. P., Stupak, D. V., Vesel's'kyj, A. P., Dudnyk, D. V. (2020). Stojanka Barmaky v konteksti epigravetu Seredn'ogo Podniprov’ja [Barmaky site in the context of Epigravettian of the Middle Dnieper basin]. In Arheologija i davnja istorija Ukrai'ny, 4 (37), 107–125. (In Ukrainian).
Bertran, P., Andrieux, Е., Bateman, М., Font, М., Manchuel, К., Sicilia, D. (2018). Features caused by ground ice growth and decay in Late Pleistocene fluvial deposits, Paris Basin, France. In Geomorphology, 310, 84–101. https://doi.org/10. 1016/j.geomorph. 2018.03.011.
Dijkmans, J. W. A. (1990). Niveo-aeolian sedimentation and resulting sedimentary structures; søndre strømfjord area, Western Greenland. In Permafrost and Periglacial Processes, 1, 83–96. https://doi.org/10.1002/ppp.3430010202.
Dolecki, L. (2003). Struktury peryglacjalne w lessach trzech ostatnich cykli glacjalnych (odra, warta, wisła) w Polsce, zachodniej Ukrainie i Rosji południowo-zachodniej [Periglacial structures in loesses of three last glacial cycles (Odranian, Wartanian, Vistulian) in Poland, western Ukraine and south-western Russian]. In Ann. UMCS: Sectio B, 58, 2, 65–92. (In Polish).
Hooper, D. M., Horgan, B. (2015). Denivation Features. In Hargitai H., Kereszturi Á. (Еds.). In Encyclopedia of Planetary Landforms. (1-8). New York, NY: Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-3134-3_458.
Jary, Z. (2007). Zapis zmian klimatu w górnoplejstoceńskich sekwencjach lessowo-glebowych w Polsce i w zachodniej części Ukrainy. In Rozpr. Nauk. Inst. Geogr. i Rozw. Reg. Uniw. Wroc., 1. (In Polish).
Jersak, J. (1976). Związek akumulacji lessu z rozwojem procesów rzecznych w dolinach przedpola Karpat i na wyżynach południowej Polski. In Acta Geographica Lodziensia, 37, 25–52. (In Polish).
Jia, Z., Lu, Q., Peng, J. et al. (2020). Analysis and comparison of two types of ground fissures in Dali County in the Weihe Basin, China. In Environmental Earth Sciences, 79:38. https://doi.org/10.1007/s12665-019-8783-1.
Lehmkuhl, F., Nett, J. J., Pötter, S. et al. (2021). Loess landscapes of Europe – Mapping, geomorphology, and zonal differentiation. In Earth-Science Reviews, 215:103496. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2020.103496.
Mol, J., Vandenberghe, J., Kasse, C., Stel H. (1993). Periglacial microjointing and faulting in Weichselian fluvio-aeolian deposits. In Journal of Quaternary Science, 1993, 8, 15–30.
Pacheco-Martínez, J., Hernandez-Marín, M., Burbey T.J. et al. (2013). Land subsidence and ground failure associated to groundwater exploitation in the Aguascalientes Valley, México. In Engineering Geology, 164, 172–186. https://doi.org/10.1016/ j.enggeo.2013.06.015.
Van Vliet-Lanoë, B., Magyarib, A., Meilliez, F. (2004). Distinguishing between tectonic and periglacial deformations of quaternary continental deposits in Europe. In Global and Planet Change, 43, 103–127.
Van Vliet-Lanoë, B., Brulhet, J., Combes, P., Duvail, C., Ego, F., Baize, S., Cojan, I. (2017). Quaternary thermokarst and thermal erosion features in northern France: origin and palaeoenvironments. In Boreas, 46 (3), 442–461. https://doi.org/10.1111/ bor.12221.
Zielin´ski, P., Sokołowski, R. J., Fedorowicz, S., Zaleski, І. (2014). Periglacial structures within fluvio-aeolian successions of the end of the Last Glaciation – examples from SE Poland and NW Ukraine. In Boreas, 43, 712–721. https://doi.org/10.1111/ bor.12052.
DOI: http://dx.doi.org/10.30970/gpc.2021.1.3457
Посилання
- Поки немає зовнішніх посилань.